Orlen i Energa zrywają umowy dotyczące badania sprawozdań finansowych z Deloitte Audyt, po decyzji wydanej przez Polską Agencję Nadzoru Audytowego (PANA). Czym dokładnie jest PANA, dlaczego ich decyzja powoduje zamieszanie i po co nam biegły rewident. O tym wszystkim w kilku żołnierskich słowach.

Zacznijmy od PANA

Polska Agencja Nadzoru Audytowego jest „niezależną instytucją, która koncentruje swoje działania na budowie zaufania do informacji finansowej.” Kluczowym elementem jest tutaj słowo „zaufanie„. Podmioty gospodarcze niejednokrotnie finansują swoją działalność kapitałem obcym. Inwestorzy, czyli źródła finansowania, przed podjęciem decyzji o przekazaniu komukolwiek środków finansowych potrzebują informacji na temat ryzyka potencjalnej inwestycji, a jednym z pierwszych źródeł jest sprawozdanie finansowe. Sprawozdanie finansowe jest dokumentem zawierającym podstawowe informacje na temat finansowej sytuacji spółki.
Ustawa o Rachunkowości wskazuje, które podmioty gospodarcze zobowiązane są do sporządzania sprawozdań finansowych. Przykładowo, są to: spółki akcyjne i spółki z ograniczoną odpowiedzialnością, fundacje i stowarzyszenia, czy spółdzielnie.

Biegły rewident

Jak powiadają w kuchni działów finansowych, dobry księgowy na pytanie „ile jest 2 +2”, odpowie „a ile ma być?”. Gdzie indziej można usłyszeć, że „jest jak jest, ale papier przyjmie wszystko”. Jak pokazała historia 2+2 nie zawsze daje 4, a papier faktycznie „przyjmie wszystko”, i nawet się nie zarumieni ze wstydu. Kraj w którym nie można mieć pewności co do informacji finansowych spółek jest omijany szerokim łukiem przez większość potencjalnych inwestorów. Co zrobić, aby zabezpieczyć rynek przed takim ryzykiem? W tej sytuacji na białym koniu wjeżdża biegły rewident, który bada czy 2+2=4 i sprawdza czy papier nie przyjął za dużo (lub za mało). Biegły rewident jest zawodem regulowanym ustawowo, a osoba wpisana na listę biegłych rewidentów składa ślubowanie:

„Przyrzekam, że jako biegły rewident będę wykonywać mój zawód w poczuciu odpowiedzialności, z całą rzetelnością i bezstronnością, zgodnie z przepisami prawa i obowiązującymi standardami wykonywania zawodu. W swoim postępowaniu będę kierował się zasadami etyki zawodowej i niezależnością. Poznane w trakcie wykonywania zawodu biegłego rewidenta fakty i okoliczności zachowam w tajemnicy wobec osób trzecich.”

To jest idealne miejsce żeby zaznaczyć, że biegły rewident nie posiada super-mocy, także nie sprawdza wszystkich operacji finansowych spółki, a swe działania opiera na ryzyku i odpowiednim doborze próby. W raportach z badań sprawozdań finansowych pojawiają się takie stwierdzenia jak racjonalne zapewnienie i istotność, do których z pewnością w przyszłości wrócę.

Biegły rewident jest tylko człowiekiem, również popełnia błędy, a czasem (pomimo ślubowania) może ulegnie grzechowi korupcji. Co zrobić, aby Rycerz Jasnej Strony Mocy nie stanął po jej Ciemnej Stronie? Powołać nadzór nad rycerzami. I tutaj wracamy do PANA.

Podstawą prawną działalności PANA jest Ustawa o biegłych rewidentach, firmach audytorskich oraz nadzorze publicznym. PANA sprawuje m.in. nadzór nad wykonywaniem zawodu biegłego rewidenta, oraz działalnością firm audytorskich. W przypadku ujawnienia nieprawidłowości może nałożyć na biegłego rewidenta karę dyscyplinarną, natomiast na firmę audytorską karę administracyjną. Deloitte (a dokładnie spółkę Deloitte Audyt) jest firmą audytorską, dlatego nałożona została kara administracyjna w postaci zakazu badania sprawozdań finansowych. Należy zwrócić uwagę, że nie jest to najwyższy wymiar kary, ponieważ PANA ma w arsenale również opcję skreślenia firmy z listy firm audytorskich.

Zamieszanie

Kara zakazu badania sprawozdań finansowych przez 3 lata, nałożona na Deloitte Audyt jest pokłosiem afery GetBack. Pewnym kłopotem w całej tej sytuacji jest fakt, że Deloitte jest jedną z firm tzw. „wielkiej czwórki” (PwC, EY, KPMG) i prowadzone przez nią badania sprawozdań finansowych dotyczą w głównej mierze dużych spółek giełdowych. Przy realizacji takiego badania potrzeba odpowiednich zasobów (osobowych i technicznych), które są niedostępne dla wielu mniejszych firm. Czy jest to kłopot nie do rozwiązania? Z całą pewnością nie. Zakaz dostała firma audytorska, w której pracują biegli rewidenci. Prawdopodobnie ci sami biegli rewidenci ekspresowo znajdą miejsce w innych dużych firmach audytorskich, które przejmą spółki dotychczas obsługiwane przez Deloitte. Możliwe również, że Deloitte będzie dalej prowadzić działalność pod szyldem kolejnej spółki: Deloitte Assurance, która „międzyczasie” została wpisana na listę firm audytorskich…

Ewentualne głosy, że takie coś mogło się zdarzyć tylko w naszym kraju uprzedzę poniższym akapitem. EY w kwietniu 2023 roku otrzymało zakaz badania sprawozdań finansowych na rynku niemieckim. Związane to jest z nieprawidłowościami w badaniu sprawozdań finansowych spółki Wirecard (która upadła w roku 2020). PwC w roku 2018 otrzymało 2-letni zakaz badania sprawozdań w Indiach, po tym jak okazało się, że nie zauważył rażących nieprawidłowości w sprawozdaniach finansowych spółki Satyam. Z wielkiej czwórki brakuje tylko KPMG… ale wystarczy wpisać w wyszukiwarkę KMPG + Abu Dhabi.

Podsumowując

Rynek finansowy wymaga pewnego stopnia bezpieczeństwa. To bezpieczeństwo dają nam sprawozdania finansowe i reguły wg których powinny być one sporządzane. Biegli rewidenci czuwają, aby te sprawozdania odzwierciedlały rzeczywistą sytuację spółki, natomiast PANA czuwa, aby rewidenci prawidłowo wykonywali swoje obowiązki. Sytuacje, takie jak Deloitte i GetBack zdarzały się i będą się zdarzać i cieszmy się, że możemy o tym czytać w gazetach. Najbardziej obawiam się ciszy i spokoju, oazy w której nic złego się nie dzieje – ponieważ taka nie istnieje, a może być jedynie wyrazem przykrywania nieprawidłowości.